Araçlarda merak ettiğimiz birçok parça bulunuyor. Bu parçalardan birisi de şanzımanlar. Temel amacı motor gücünü tekerleklere iletmek olan bu sistemler, karmaşık yapıları ile dikkat çeker. Peki bu şanzıman tam olarak nedir ve ne işe yaramaktadır. Gelin hep birlikte şanzıman nedir sorusuna cevap bulalım, ardından diğer başlıklara değinelim.
Şanzıman nedir?
Şanzıman nedir sorusu, birçok sürücü ve sürücü adayı tarafından merak edilmektedir. Şanzıman, motorun ürettiği gücü tekerleklere iletmekle görevli olan kritik bir parçadır. Her ne kadar güç motor tarafından üretilse de bu tek başına aracı hareket ettirmeye yetmez. Burada da şanzıman devreye giriyor. Motorda üretilen güç ve tork, şanzıman sayesinde tekerleklere iletilir. Bu güç, vites oranları sayesinde aracın hızına ve torkuna uygun düzeyde iletilir. Bu sayede hem aracın hızlanması dengelenir hem de motordan alınan verim artar.
Şanzıman nasıl çalışır?
Şanzıman nedir sorusuna cevap verdiğimize göre sırada bu sistemin nasıl çalıştığı var. Yukarıda da belirttiğimiz gibi, motorun çalışması doğrudan aracın hareket etmesini sağlamaz. Bu nedenle, aracı hareket ettirmek için şanzımanı kullanmamız gerekir. Şanzımanı motor ile bağlayan parça ise debriyajdır. Şanzıman içerisinde bulunan dişliler, araca gerekli hareketi vermek için tasarlanmıştır. Bu dişliler şanzımanda bulunur ve motor ile bağlantılı şekilde çalışır. Manuel araçlarda, ayağınızla debriyaja bastığınız anda motor ile şanzıman bağlantısı kesilir. İstenilen vitese geçiş yapıp debriyajı bıraktığınızda da dişliler devreye girer ve diferansiyellere güç gider. Bu güç sayesinde de araç hareket durumuna geçer. Bu vitesler, aracın konumuna ve hızına göre manuel veya otomatik olarak ayarlanır.
Otomatik şanzıman nedir ve nasıl çalışır?
Manuel şanzımanların yanı sıra otomatik şanzımanlar da bulunuyor. Bu şanzımanların çalışma mantığı da normal şanzımanlar ile aynıdır. Sadece, burada gerekli işlemleri sürücü değil de otomatik bir sistem yapıyor. Otomatik araçlarda, debriyaj bulunmaz. Bunun yerine şanzımanla entegre çalışan bir tork konventörü vardır. Bu konventör, motor ile şanzıman arasındaki bağlantıyı sağlar. Otomatik şanzımanlarda, normal şanzımanların aksine farklı bir dişli sistemi vardır. Bu sistem, sıralı sistem gibi değildir ve planet dişli seti kullanır. Bu sistem, ECU tarafından kontrol edilir. ECU sistemi aracın hızını ve torkunu analiz eder. Bu bilgileri şanzımana ileterek gerekli durumlarda vites değişikliği yapar.
Kaç farklı otomatik şanzıman var?
Otomatik şanzıman nedir de değildir az çok öğrendik. Peki bu sistemler nasıl çalışıyor. Otomatik şanzımanlar da kendi aralarında ayrılmaktadır. Peki toplamda kaç farklı otomatik şanzıman türü vardır? Günümüzde toplamda 4 adet otomatik şanzıman sistemi bulunuyor. Bunlar da farklı teknolojilere sahip. Günümüzde kullanılan tüm otomatik şanzıman tipleri şu şekilde:
Tork Konventörlü Otomatik Şanzıman: Bu sistem, klasik otomatik şanzıman olarak da geçmekte. Yukarıda da bahsettiğimiz gibi, bünyesinde planet adı verilen dişlilere yer verir. Bu dişli sistemi de ECU tarafından kontrol edilir ve vites değişimi bu verilere göre sağlanır. Çoğu otomatik araçta kullanılan bu sistem, hem performanslı hem de uzun ömürlüdür.
DSG Şanzıman: Bu şanzıman tipi, halk arasında adı en çok anılan sistemlerden birisi. Hızlı vites geçişleri sunan bu şanzıman, yüksek performansı ile dikkat çekiyor. DSG şanzıman içerisinde 2 farklı debriyaj sistemi bulunur. Bu sistemlerden birisi çift sayılı vitesleri kontrol ederken, diğeri tek sayılı vitesleri kontrol eder. Örnek verecek olursak aracınız 2. viteste hareket halindeyken, tek haneli vitesleri kontrol eden şanzıman 3. vitesi hazırda bekletir. Doğru zaman geldiğinde de direkt olarak 3. vitesi aktif eder. Bu sayede vites geçişleri arasındaki süre azalır ve daha yüksek performans alınır.
CVT Şanzıman: “Continuously Variable Transmission” olarak adlandırılan bu şanzıman, dilimizde “Sürekli Değişken Şanzıman” olarak geçmektedir. Bu şanzımanda, geleneksel bir dişli sistemi bulunmamaktadır. Kasnak ve kayış yardımı ile çalışan bu sistem, vites sistemine sahip değildir. İçerisinde bulunan iki adet konik kasnak, sonsuza bir vites oranı oluşturur. Bu sayede herhangi bir vites geçişi olmaz ve araç sürekli olarak ideal devirde çalışır.
AMT Şanzıman: Bu sistem, manuel şanzıman ile oldukça benzerlik göstermektedir. Orijinal adı “Automated Manual Transmission” olan bu sistem, dilimizde “Robotize Manuel Şanzıman” olarak geçmektedir. Özünde manuel bir şanzıman olan bu sistem, vites geçişlerini “aküatör” adı verilen sistemle yapmaktadır. Rakiplerine göre daha uygun fiyatlara sahip olan bu sistem, performans olarak diğer otomatik şanzımanlara göre geride kalmaktadır.
Şanzıman arızaları nasıl anlaşılır?
Şanzımanlar, araçlarımızın en kritik parçalarından birisidir. Eğer bu sistemler arızalanır ve çalışmazsa, aracınız hareket etmeyecektir. Peki bu arızaları önceden anlamak mümkün mü? Evet, bu arızaların büyük bir kısmı kendini önceden belli eder. Şanzıman arızalarında karşımıza çıkan en belirgin problemler şu şekildedir:
- Vites geçişlerinin geç gerçekleşmesi ve sert olması.
- Özellikle manuel araçlarda, vites geçişlerinde yaşanan zorluklar.
- Aracın vites kutusundan gelen uğultu ve takırtılar.
- Vitesteki aracın kendini istem dışı boşa atması.
Şanzımanlar, motor gücünü ve torkunu diferansiyele ileten kritik bir sistemdir.
Bugün sizlerle şanzıman nedir sorusuna cevap aradık. Şanzımanlar, motorun ürettiği gücü, diferansiyellere iletir. Diferansiyeller de bu gücü dengeleyerek tekerleklere iletir. Bu sayede, daha performanslı bir sürüş deneyimi sunar. Şanzımanlar, aracınız için kritik bileşenlerdir. Bu nedenle, şanzıman bakımlarının düzenli yaptırılması önemlidir.
Şanzıman nedir başlıklı yazımız hoşunuza gittiyse, buraya tıklayarak diferansiyel nedir ve ne işe yarar adlı içeriğimize göz atabilirsiniz.
